Lublin

Gotowy do podróży w czasie?
Skorzystaj z ikon z zawartością interaktywną, aby odkryć zmiany w historii miasta. Przewiń poniżej video, aby zapoznać się z interesującymi faktami oraz informacjami na temat miasta oraz jego charakterystycznych punktów.

Wybrany obszar Lublina jest częściowo zlokalizowany w ramach obszaru Pomnika Historii, który charakteryzuje się najbardziej wartościowymi historycznie miejscami zarówno jeżeli chodzi o dziedzictwo materialne, jak i niematerialne. Teren objęty projektem APPROACH dotyczy architektury z różnych okresów historycznych i uwzględnia następujące budynki: kościoły, klasztory, kamienice, przykłady architektury obronnej, a także budynki użyteczności publicznej. Zaproponowana delimitacja obszaru miasta historycznego dotyczy czterech faz rozwoju przestrzennego miasta: miasto wewnątrz murów, zamek z podzamczem (do rzeki Czechówka), Krakowskie Przedmieście w ramach fortyfikacji od końca XVI wieku do lat dwudziestych XVII wieku oraz Wzgórze Żmigród. Określone obszary uwzględniają także otoczenie obrazujące charakterystyczną topografię miasta. Delimitacja obszaru w celu przygotowania modelu 3D została opracowana na mapie Miasta Lublin z roku 1928 z uwzględnieniem historycznych granic działek, które w znacznym stopniu zostały niezmienione do dzisiaj.

Lokalizacje

0 – Widok mapy
0 – Widok z lotu ptaka
1 – Plac Łokietka
2 – Rynek
3 – Plac Po Farze
4 – Kościół OO. Dominikanów
5 – Archikatedra
6 – Zamek
7 – Plac Litewski

W przypadku lokalizacji 1-5 istnieje możliwość zwiedzania w pętli w obydwu kierunkach, podczas gdy widok z lotu ptaka daje możliwość wybrania bezpośrednio z tych lokalizacji. Lokalizacje 6 oraz 7 są dostępne jedynie z głównego widoku z lotu ptaka. W każdym momencie możliwa jest zmiana lokalizacji i fazy historycznej.

Informacje techniczne

Materiał dotyczący rozwoju miejskiego (timemap) jest przede wszystkim zaprojektowany dla urządzeń typu PC oraz Mac korzystających z różnych przeglądarek, ale dzięki aplikacjom wieloplatformowych (HTML5), może być także obsługiwany na smartphonach oraz tabletach.

Miasto Lublin skoncentrowało się na głównych fazach rozwoju przestrzennego. Zostały one wybrane na postawie dostępnych materiałów archiwalnych, w szczególności tych o charakterze pisemnym (inwentaryzacje, opisy, ilustracje), materiałów ikonograficznych i kartograficznych. Stan badań architektonicznych oraz archeologicznych, które dotyczyły historycznego wyglądy budynków i miasta, został poddany weryfikacji i analizie. Proponowana delimitacja historycznej części miasta uwzględnia cztery podstawowe jednostku rozwoju przestrzennego miasta, miasto w murach, zamek z podzamczem (do rzeki Czechówka), Krakowskie Przedmieście w okolicy fortyfikacji od końca XVI wieku do lat dwudziestych XVII wieku, Wzgórze Żmigród. Wybrany obszar to około 0,75 km². Na terenie tym usytuowane są najcenniejsze oraz najbardziej symboliczne (od końca XIII do pierwszej połowy XX wieku), a także najcenniejsze z punktu widzenia wartości historycznej, zabytki miasta. Wybrany obszar zawiera też okolicę prezentującą charakterystycznę topografię miasta.

 

Połowa XIV wieku

Okres między XIII a XIV wiekiem to okres wielkich zmian Lublina. Zmian, które miały miejsce mimo zagrożeń zewnętrznych takich, jak najazdy plemion ruskich, litewskich czy mongolskich, które nękały Lublin i okolice. W tym czasie na Wzgórzu Zamkowym, rozpoczęto i kontynuowano proces tworzenia miejskiej osady na podstawie prawa niemieckiego. Pierwsza faza tego procesu została zakończona w drugiej połowie XIII wieku. Zmiana dotyczyła zabudowań wzdłuż ulicy Grodzkiej. Obszar charakteryzowały: rynek o kształcie trapezu, sieć ulic dostosowana do warunków terenowych oraz istniejącego układu przestrzennego. Przełożyło się to na charakterystyczny półokrągły oraz promieniujący układ ulic, podzielony na części z większymi działkami, który czasami jest widoczny do dnia dzisiejszego. Po ataku Mongołów w 1341 roku, miasto było otoczone murami z dwoma bramami: Bramą Krakowską oraz Bramą Grodzką dzięki królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Kompleks klasztoru Dominikanów zlokalizowany wewnątrz murów miejskich także uległ powiększeniu. Król wybudował ponadto kamienną fort na Wzgórzu Zamkowym.

 

Połowa XVII wieku

Lublin stał się atrakcyjny miejscem dla nowo przyjezdnych z powody przywilejów handlowych zdobytych przez mieszczan w latach 1392 oraz 1448, umożliwiających organizację 4 jarmarków w ciągu roku. Ponadto, miasto było zlokalizowane na szlaku handlowym pomiędzy Wschodem a Zachodem Europy, na drodze od Krakowa do Wilna. Wraz z nowymi osadnikami różnych narodowości, do Lublina w połowie XIV wieku przybyli Żydzi i osiedlili się pod Wzgórzem Zamkowym, na lub w pobliżu Podzamcza. Napływ nowych mieszkańców wpłynął na rozwój przedmieść – szczególnie zachodniej części, czyli Krakowskiego Przedmieścia. W tym rejonie ufundowano nowe kościoły oraz instytucje miejskie: kościół Matki Boskiej Zwycięskiej oraz Klasztor Brygidek (jako wotum dziękczynne króla Władysława Jagiełły za zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem), kościół Świętego Ducha ze szpitalem, kościół i klasztor Bernardynów. Rozbudowa w tym rejonie miała charakter nieregularny i rozproszony. Na przedmieściach, głównie na terenach wiejskich zlokalizowanych przy rzekach Czechówka i Bystrzyca, działały młyny królewskie i radnych miejskich, browary oraz zakłady do produkcji słodu. Nowymi obszarami do zabudowy były ziemie wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia, od Bramy Krakowskiej do nowej linii obronnej. U stóp Wzgórza Staromiejskiego oraz zamku, rozrastała się osada zamieszkana zarówno przez Żydów, jak i chrześcijan (Podzamcze). Koniec wieku XV i cały wiek XVI to Złota Era Lublina. W 1578 roku Lublin stał się siedzibą Trybunału Koronnego – naczelnego sądu odwoławczego dla szlachty w Małopolsce. Fakt ten znacząco wpłynął na rozwój miasta, w szczególności jego przedmieść. W następnych dwóch stuleciach, miasto wewnętrzne nie przeszło znaczących zmian i powoli jego znaczenie malało.

Mury obronne popadały w ruinę i nie było funduszy na ich naprawę. W pierwszej połowie XVII wieku, fortyfikacje drewniane zostały rozszerzone. Nowa linia nasypu, uwzględniająca nową bramę, została przesunięta 200 metrów w zachodnią stronę. Pod koniec XVII wieku nowa linia fortyfikacji miejskich została wybudowana z kilkoma murowanymi bastionami wzdłuż ulicy Lipowej. Siedemnastowieczny Lublin był gęsto zaludnionym miastem, które składało się z miasta w murach oraz przedmieścia, gdzie znajdowały się dzielnice i majątki ziemskie. Rozwój przedmieść odbywał się dzięki działaniom szlachty oraz magnaterii, która przybywała do Lublina z powodu istnienia tu Trybunału Koronnego. Zamieszkiwali oni w dworach na dużych działkach otoczonych ogrodami.

Koniec XVIII wieku

W drugiej połowie XVII wieku, na przedmieściach wybudowano nowe domy i kilka kościołów: Franciszkanie, Bonifratrzy oraz Karmelici. Na początku XVIII wieku, Lublin doświadczył walk, pożarów, epidemii oraz gwałtownego upadku handlu. Mimo ciężkich czasów, szlachta wciąż fundowała budynki o charakterze religijnym: kościoły Kapucynów oraz Wizytek na Krakowskim Przedmieściu, kościół Braci Misjonarzy na Żmigrodzie oraz kościół Trynitarski wewnątrz murów. Pod koniec XVIII wieku, średniowieczne mury obronne zostały zburzone.

 

Połowa XIX wieku

W 1820 roku, miejski system ulic w starych przedmieściach został zmieniony. Drogi do Lubartowa, Warszawy i Zamościa, które zbiegały się przy Bramie Krakowskiej, były szkieletem nowego systemu. Droga warszawska, stworzona na bazie istniejącego Krakowskiego Przedmieścia, stała się centrum przyszłego miasta oraz znacząco wpłynęła na nowy układ miejski. Poza murami miejskimi powstały nowe place miejskie, z jednym przed kościołem Jezuitów, obok nowego ratusza, a także plac wojskowy, który był poprzednikiem dzisiejszego Placu Litewskiego. Od zachodu, za linią XVII-wiecznych fortyfikacji, gdzie kończyła się oś głównej ulicy, w 1837 roku powstał park miejski zwany Ogrodem Saskim. W pierwszej połowie XIX wieku, budynki przemysłowe były rozrzucone w mieście, jako że większość fabryk i małych zakładów było zlokalizowanych w zabudowanych przedmieściach. Intensywny rozwój przemysłu w drugiej połowie XIX wieku koncentrował się w Lublinie głównie na obszarach poza historycznymi granicami, w sąsiedztwie linii kolejowej, otwartej w 1877 roku po prawej stronie Bystrzycy. Jedynie fabryka wag W. Hessa była zlokalizowana w północnej części miasta, wzdłuż drogi do Lubartowa i w znacznej odległości od kolei.

Plac Łokietka

Powstał na początku XVII wieku na przecięciu głównych szlaków komunikacyjnych m. in. do Krakowa, w miejscu rozebranych fortyfikacji jako plac targowy. Głównym towarem było różnego rodzaju zboże więc to miejsce określano “Korce” od nazwy dawnej jednostki miary. Ówczesne ukształtowanie placu jest znane dzięki jednej z najstarszych map Lublina – „Okolice Bramy Krakowskiej” Karola Bekiewicza z około 1650 roku. Plac był kilkukrotnie przekształcany, m. in. po II wojnie światowej oraz w końcu lat 90-tych XX wieku.

Nowy Ratusz

Obecny budynek powstał w wyniku przebudowy spalonego w 1803 roku kościoła i klasztoru karmelitów bosych. Ruiny zostały odkupione przez władze miejskie i w latach 1827-1828 przebudowane na potrzeby nowego ratusza według projektu Aleksandra Groffe. Budynek pełni siedzibę władz miejskich do dnia dzisiejszego.

Brama Krakowska

Wzniesiona po 1341 roku jako brama wjazdowa do miasta od strony Krakowa. Pełniła funkcje obronne, handlowe oraz prawdopodobnie mieszkalne. W latach 1959-1964 przeprowadzono prace konserwatorskie, które nadały bramie obecny wygląd. Na ścianie od strony Starego Miasta znajduje się obraz Św. Antoniego, patrona miasta od 1839 roku. Obecnie brama jest siedzibą Muzeum Historii Miasta Lublina.

Kościół pw. św. Ducha

Według większości badaczy budowa kościoła Świętego Ducha została zakończona w 1419. Oryginalny plan oraz wyposażenie kościoła pozostają nieznane, według niektórych źródeł od samego początku był to budynek ceglany. Pożary z 1575 (wielki pożar Lublina) oraz 1602 roku wpłynęły na pogorszenie stan kościoła oraz szpitala. Kościół zyskał nową formę architektoniczną po 1623 roku, prawdopodobnie dzięki Janowi Cangerle, lubelskiemu muratorowi, któremu przypisuje się również wykonanie dekoracji stiukowej oraz przykrycie prezbiterium owalną kopułą. Późniejsze przekształcenia kościoła miały miejsce po kolejnym pożarze z 1733 roku. W tym czasie ściany nawy centralnej zostały podniesione, a kościół przekształcono w bazylikę. Dodatkowo podwyższono wieże oraz dodano barokowy szczyt z pilastrami wygiętymi do wewnątrz. Autorem tych zmian był prawdopodobnie Paweł A. Fontana. W 1846 wieża kościoła otrzymała piramidalny hełm. Budynki szpitala oraz Brama Świętoduska zostały prawie całkowicie rozebrane w 1858.

Rynek

Trapezoidalny rynek wraz z siecią ulic rozplanowanych w oparciu o ukształtowanie terenu zostały stworzone po 1317 roku, kiedy to miała miejsce lokacja Lublina na prawie magdeburskim. W szesnastym wieku kamienice wokół rynku zyskały szerokie fasady z gotyckimi oraz renesansowymi dekoracjami. Autentyczna zabudowa częściowo zachowała się i jest widoczna do dnia dzisiejszego.

Stary Ratusz

Murowany Stary Ratusz wzniesiono w latach 1408-1419. W 1578 stał się siedzibą Trybunału Koronnego dla Małopolski. Obecny neoklasycystyczny wygląd wraz z wystrojem i wyposażeniem wnętrza pochodzi z lat 1781-1787, kiedy to szeroko zakrojone prace remontowe były prowadzone przez włoskiego architekta Domenico Merliniego.

Kamienica przy ul. Rynek 8

Zwana od nazwiska XVI-wiecznych właścicieli kamienicą Lubomelskich. We wnętrzach zachował się częściowo zespół unikatowych malowideł z XVI wieku. Wśród nich polichromia w sali na parterze z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz polichromie o tematyce świeckiej w piwnicy (dawnej winiarni), przedstawiające zespół malowanych scen w ozdobnych obramieniach, ilustrujących wypisane obok nich cytaty łacińskie, głównie z dzieł Horacego, Wergiliusza oraz Katona. Obecnie obiekt jest udostępniony dla zwiedzających, mieści się tutaj muzeum historii miasta Piwnica pod Fortuną.

Kamienica Rodziny Konopniców przy ul. Rynek 12

Wzniesiona przed 1512 rokiem jako murowana. Podczas przebudowy na przełomie XVI i XVII wieku fasadę kamienicy ozdobiono manierystyczną dekoracją, w której umieszczono podobizny właścicieli i gmerk. Kamienicę kilkukrotnie przebudowywano. We wnętrzu budynku zachowały się ozdobne drewniane stropy oraz międzyokienne półkolumny. W kamienicy mieści się obecnie przedszkole.

Plac Po Farze

Plac miejski wzniesiony w 1857 roku w miejscu dawnego kościoła farnego pw. Świętego Michała. W latach 30-tych 20 wieku odkryto fundamenty kościoła i wykorzystano w 1991 jako model do wykonania rekonstrukcji przebiegu murów i rozplanowania kościoła.

Brama Grodzka

Wzniesiona w XIV wieku wraz z murami miasta, zawdzięcza swój obecny wygląd przebudowie z 1785 wg projektu Domenico Merliniego. Straciła wówczas swoje funkcje obronne i stała się budynkiem o charakterze mieszkalnym. Obecnie siedziba Ośrodka Brama Grodzka – Teatr NN.

Kościół farny pw. św. Michała Arcahanioła

Zdaniem większości badaczy kościół św. Michała został wzniesiony pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Niemniej był to najstarszy i najważniejszy kościół miasta. Bryła budynku zmieniała się przez wieki, wieża została kilkukrotnie zburzona, m. in. podczas najazdów (1341), pożarów (1575, 1653, 1719) i przekształcona w wyniku prowadzonych prac renowacyjnych. Pomimo doraźnie prowadzonych prac kościół  był w bardzo złym stanie dlatego też w 1846 podjęto decyzję o rozbiórce. Prace zakończono w 1855.

Kasztorem oo. dominikanów

Pierwotnie gotycki kościół, obecną formę zyskał w XVII wieku. Wyposażenie pochodzi z XVIII wieku. Na uwagę zasługują kaplice Firlejów, Ossolińskich, Tyszkiewiczów i Matki Bożej Opieki, oraz obraz ukazujący „Pożar miasta Lublina z 1719 roku”. W bazylice przechowywane były Relikwie Krzyża Świętego, które zostały skradzione w 1991 roku. Obecnie pozostał jedynie niewielki ich fragment.

Plac Katedralny

Jeden z placów miejskich wytyczonych poza średniowiecznymi murami miejskimi w miejscu zniszczonego ksolegium Jezuitów, którego pozostałości użyto do wybrukowania placu.

Archikatedra

Budowę kościoła i kolegium Jezuitów, ufundowanych przez Bernarda Maciejowskiego rozpoczęto w 1586. Kościół zaprojektowany przez Jana Marię Bernardoniego został ukończony w 1625 roku przez architektów jezuickich  Józefa Briccio i Michała Hintzla. W 1757 roku Józef Meyer udekorował wnętrze polichromiami ukazującymi sceny biblijne. Po rozwiązaniu zakonu Jezuitów w 1773 roku budynki zostały przejęte przez Zakon Trynitarzy.  W 1805 roku, kiedy ustanowiono diecezję lubelską, kościół otrzymał funkcję katedry. Kompleks kolegialny został rozebrany, w jego miejscu wytyczono Plac Katedralny. Fasada katedry została przerobiona przez Antonio Corazziego.

Wieża Trynitarska

Dawna Furta Jezuicka. Obecny kształt wieża przybrała w 1819 roku podczas przebudowy według projektu Antonio Corazziego. Pełniła funkcję dzwonnicy katedralnej. Obecnie w wieży mieści się Muzeum Archidiecezjalne oraz taras widokowy.

Kościół pw. św. Piotra

Dawny, barokowy kościół bernardynek, wzniesiony w l.1636-1658 fundacji Piotra Czernego z Witowic, orientowany, jednonawowy z węższym prezbiterium. W latach 1736-1739 do świątyni dodano wieżę, a w latach 70-tych XVIII w. – barokowe szczyty. Wnętrze kościoła zdobią neobarokowe polichromie autorstwa Władysława Barwickiego z końca XIX wieku. Od roku 1920 kościół znajdował się w rękach jezuitów, w którym w latach 80. XX w. odbywały się nabożeństwa patriotyczne organizowane przez ruch „Solidarność”. Obecnie kościół rektoralny.

Zamek

Wraz z donżonem (XIII w.) i kaplicą św. Trójcy (XIV w.) tworzy zespół zabudowy Wzgórza Zamkowego. Murowaną budowlę wzniesiono za panowania Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Dzisiejszą neogotycką formę zyskał w latach 1823-1826 podczas przebudowy na potrzeby gmachu więziennego. Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Lubelskiego.

Kaplica Trójcy Świętej

Istniejąca kaplica p.w. św. Trójcy została wzniesiona za panowania Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Z fundacji Władysława Jagiełły wnętrze kaplicy pokryto freskami bizantyńsko – ruskimi, ukończonymi przez Mistrza Andrzeja w 1418 roku. Dzisiejszy wygląd kaplicy ukształtował się podczas kilkukrotnych przebudów. W XVI wieku dodany został portal z herbem fundatorów – Tęczyńskich, a w XVII wieku renesansowy szczyt.

Donżon

Najstarsza murowana budowla na Wzgórzu Zamkowym, uznawana za obiekt o charakterze obronno-mieszkalnym, wzniesiona w XIII wieku i pomimo wielokrotnych przekształceń w czasach nowożytnych zachowała swą romańską formę.

Plac Litevski

Do połowy XIX wieku wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia i jego przedłużenia do Korców powstały nowe place, wytyczane poza średniowiecznymi murami miejskimi, m. in. naprzeciw kościoła Jezuitów, Nowego Ratusza oraz Plac Musztry, w miejscu którego znajduje się obecny Plac Litewski.  W XVI wieku wokół dzisiejszego Plac Litewskiego znajdowało się wiele rezydencji magnackich, wzniesionych w związku z powstaniem w Lublinie Trybunału Koronnego. Większość uległa zniszczeniu w siedemnastym wieku w wyniku działań wojennych. W latach 20-tych XIX wieku władze carskie zdecydowały o utworzeniu przestronnego w sąsiedztwie Pomnika Unii Lubelskiej, który miał pełnić funkcję Placu Musztry. Obecna nazwa upamiętnia obrady sejmu polsko-litewskiego poświęconego podpisaniu Unii Lubelskiej.

Pomnik Unii Lubelskiej

Klasycystyczny żeliwny pomnik upamiętniający zawarcie unii polsko – litewskiej, wzniesiono z inicjatywy Stanisława Staszica w 1826 r., zapewne w miejscu wcześniejszego, murowanego. Autorem alegorycznych (uosabiających dwa państwa) złoconych płaskorzeźb jest uczeń Thorvaldsena, Paweł Maliński. Odlew wykonano w podkieleckim Samsonowie.

Pałac Radziwiłowski

Pierwotny dwór Firlejów z II poł. XVI w. przebudowany w 1683 r. w stylu barokowym na reprezentacyjną siedzibę możnowładczą dla książąt Lubomirskich, przypuszczalnie przez Tylmana z Gameren. W l. 1823-1824 przebudowany wg projektu Józefa Stompfa i Jakuba Hempla na siedzibę Komisji Województwa Lubelskiego, a po pożarze w 1829 r. przez warszawskiego arch. Henryka Marconiego bryła otrzymała klasycystyczny wygląd. Wnętrza kryją ciekawy wystrój malarski, piece, dekoracyjne obramienia otworów okiennych i drzwiowych.

Kościół pw. śś. Piotra i Pawła

Budowę barokowego zespołu fundacji XX Sanguszków, wg projektu arch. Karola Baya, zakończono w 1733 r. W l. 1857-1860 dobudowano do kościoła od wschodu neogotycką kaplicę, wg projektu Michała Kamińskiego. Wnętrze kaplicy autorstwa Bolesława Podczaszyńskiego, zaś w kościele rzeźby dłuta Władysława Oleszczyńskiego.

Mury miejskie

Mury miejskie średniowniecznego miasta miały 6 metrów wysokości i 2 metry grubości, wzmacniało je 15 bastionów. Mury wykonano z wapienia z ceglanymi blankami, dodatkowo były zwieńczone drewnianymi galeriami. Mury obiegała głęboka sucha fosa. Do miasta prowadziły dwie główne bramy – Brama Krakowska od zachodu oraz Brama Grodzka od strony północno-wschodniej, każda miała drewniany most zwodzony. W razie rozwoju przestrzennego miasta około 1650 roku bastiony podniesiono, a fosa została wypełniona, natomiast w fazie około 1790 mury zostały zburzone. Jedyne pozostałości to Baszta Półokrągła przy ulicy Jezuickiej.

By 1650 the bastions became higher and the dry moat was filled-up. By 1790 the city walls were demolished. The only remains are the Rounded Bastion in Jezuicka Street.

Credits

Models wer built and interactive contents were assembled by Gábor Palotás, EK Association

Models by students of RMMT
Textures by Ioana Cecalasan, Tektum
Design by Marianna Carazzai

Które inne miasto ma mury miejskie?

Edinburgh

Budapest

Granada

Czy chcesz dowiedzieć się więcej o miastach i ich modelowaniu?