Budapeszt

Gotowy do podróży w czasie?
Skorzystaj z ikon z zawartością interaktywną, aby odkryć zmiany w historii miasta. Przewiń poniżej video, aby zapoznać się z interesującymi faktami oraz informacjami na temat miasta oraz jego charakterystycznych punktów.

Mapa czasu oraz prace badawcze dotyczące Budapesztu koncentrują się na śródmiejskiej części Pesztu, a dokładniej na najstarszej części południowej: Peszt, która była oddzielnym miastem aż do średniowiecza. Badany obszar był pierwotnie otoczony murami miejskimi tworząc półokrąg, a forma ta pozostała niezmienna do czasów obecnych, obecnie otoczona obwodnicami. Okresy historyczne objęte badaniem dotyczą 1500 lat od fortyfikacji rzymskich rozciągających się na wrogich obszarach barbarzyńców do centrum metropolii, która rozwijała się od drugiej połowy XIX wieku z osią w kierunku pierwszego, stałego mostu w tym obszarze (Most Elżbiety) oraz nowo powstałymi budynkami w stylu Neogotyku oraz Art. Nouveau.

Lokalizacje

0 – Widok z lotu ptaka
1 – Plac Marcius 15
2 – Ulica Szerb
3 Plac Egyetem
4 Plac Ferenciek
5 Plac Szervita

Istnieje możliwość zwiedzenia tych lokalizacji w pętli w dwóch kierunkach, podczas gdy opcja widoku z lotu ptaka daje możliwość dokonania wyboru bezpośrednio z tych lokalizacji (1-5). W każdym momencie możliwa jest zmiana lokalizacji i fazy historycznej.

Informacje techniczne

Materiał dotyczący rozwoju miejskiego (timemap) jest przede wszystkim zaprojektowany dla urządzeń typu PC oraz Mac korzystających z różnych przeglądarek, ale dzięki aplikacjom wieloplatformowych (HTML5), może być także obsługiwany na smartphonach oraz tabletach.

Średniowieczny czas

Wybór faz rozwoju Pesztu miał na celu ukazanie punktów zwrotnych w jego historii: końca ważnego okresu, kiedy to pewna faza rozwoju była w rozkwicie, a po niej mogły następować kolejne zmiany. W mieście Peszt wciąż występują pozostałości Rzymian, które sięgają IV wieku, na których wybudowano później parafialny kościół Najświętszej Maryi Panny w stylu romańskim. Ze względu na tę kontynuację rok 350 został wybrany jako pierwszy okres. Jeżeli chodzi o średniowiecze, to wybrano rok 1541 jako jeden z najważniejszych punktów zwrotnych w historii Węgier. W roku tym Imperium Ottomańskie okupowało środkową część kraju razem z Budą oraz miastem Peszt i przez ponad 150 lat rozwój miasta nie był związany z kulturą węgierską, a wiele kościołów zostało przekształconych w meczety. Kiedy miasto odbito z rąk Turków w 1686 roku, było ono właściwie całe zniszczone, tak więc rok 1541 jest końcem pewnej epoki, także urbanistycznej.  

XVIII – XIX

Począwszy od XVIII wieku, miasto było przebudowywane z wieloma budowlami w stylu barokowym, a od XIX wieku pojawił się także styl klasycystyczny wraz z Okresem Reform, które doprowadziły do rewolucji oraz walki w 1848 roku z panowaniem Habsburgów. Podczas bitwy o Budę w 1849 roku wiele z budynków zostało zniszczonych przez kule armatnie wystrzeliwane z zamku przeciwko siłom węgierskim w mieście. Rewolucja upadła, ale 19 lat później dzięki Ugodzie rozpoczęto nowy okres tworząc Monarchię Austro-Węgierską. W 1873 roku z połączenia Budy, Obudy oraz Pesztu powstał Budapeszt, który stał się bliźniaczą stolicą podwójnego państwa. W ciągu następujących 50 lat miasto całkowicie się zmieniło i przeszło transformację, z nowymi szerokimi alejami oraz zastępując dotychczasowe dwupiętrowe budynki domami z pięcioma lub sześcioma piętrami. Głównym stylem metropolii stał się eklektyzm, a na początku XX wieku w mieście pojawiła się secesja. Rok 1918, czyli rok zakończenia I wojny światowej to koniec tego ważnego okresu, zarówno pod względem politycznym, jak i kulturowym.

Plac Màrcius 15

Plac w swojej obecnej postaci jest nowym rozwiązaniem (przełom XX wieku), jako że budynki znajdujące się tutaj zajmują tereny wcześniejszego Városháza (Ratusza) oraz Eskü Squares. Znajdują się też tutaj pozostałości twierdzy rzymskiej, zwanej Contra Aquincum, która została wybudowana około 350 roku po wrogiej strony Limes, której granicą był tutaj Dunaj. Najważniejsze budynki to: parafialny Kościół Najświętszej Maryi Panny, Szkoła Pijarów, Pałac Péterffy (1797), Most Elżbiety (1903) i Ratusz, który funkcjonował do 1900 roku.

Rzymski Fort Contra Aquincum

Późna rzymska twierdza wybudowana w połowie IV wieku z murami o głębokości ponad 3 metrów oraz 8 wieżami o kształcie litery oraz 4 wieżami narożnymi w kształcie wachlarza stanowiła istotną część Pannonian Limes. Fort o wymiarach 84 na 86 metrów był zlokalizowany na lewym brzegu Dunaju i mógł gwarantować nieprzerwaną ochronę połączeniu promowemu pomiędzy dwoma brzegami rzeki. Wewnętrzne budynki takie, jak miejsce zakwaterowania załogi wojskowej, magazyny lub dom dowódcy były zbudowane na wewnętrznych częściach murów obronnych, co dawało lepszą obronę w przypadku ataku z zewnątrz. Prawdopodobnym wydaje się, że brama została skonstruowana na zachodniej części fortu, łącząc port na Dunaju z fortecą i znaleziono także dowód na istnienie fosy o szerokości 7 metrów oraz głębokości 3 metrów, która otaczała kompleks.  

Kościół Parafialny

Kościół Parafialny Najświętszej Dziewicy Maryi był zbudowany na ruinach Contra Aquincum pod koniec XII wieku. Prezbiterium kościoła romańskiego zostało zburzone w XIV wieku, a na jego miejscu powstał kościół gotycki. Budynek był modernizowany, powiększany do momentu osiągnięcia jego dzisiejszych rozmiarów do początku XVI wieku. Podczas przejęcia miasta przez Turków (1686) kościół został właściwie zburzony. Jego rekonstrukcja zakończyła się w roku 1741 – zachowano gotyckie prezbiterium, natomiast wnętrze i część zewnętrzne otrzymały barokowy styl. W 1895 roku wraz z budową Mostu Elżbiety pojawiła się koncepcja zburzenia lub przesunięcia kościoła. Na szczęście nie została ona zrealizowana i objęty ochroną budynek pozostał w swym oryginalnym miejscu.

Stary Ratusz

Pierwszym znanym ratuszem miasta Peszt jest ten pochodzący z 1710 roku, po wyzwoleniu miasta spod 150-letniej niewoli tureckiej. Dwupiętrowy budynek został w znacznym stopnu zniszczony przez powódź w 1838 roku i w związku z tym nowy trzypiętrowy budynek powstał w 1842 roku, na podstawie planów Józsefa Hilda, jednego z najsłynniejszych architektów okresu klasycyzmu węgierskiego. Zlecono mu także w 1863 roku rozbudowę budynku o dodatkowe piętro, ale wkrótce potem okazało się budynek nie pasuje do nowych planów rozbudowy Pesztu i został on w końcu rozebrany w 1900 roku, uwalniając miejsce pod nowy bulwar nowej stolicy, obecnie znany jako ulica Kossuth.

Péterffy Palace

Péterffy Palace (Krist House) was built in 1755 and since 1831 it has hosted the Százéves (100 year-old) Restaurant. It was built after the plans of András Mayerhoffer, who also designed the Grassalkovich Palace of very similar appearance just a few streets away from here. This other building – together with a lot of other Baroque palaces in the neighbourhood – was the victim of the construction works for erecting the Elisabeth Bridge at the end of the 19th century. Therefore Péterffy Palace is now the only not-ecclasial building of Pest, which was preserved in its original Baroque style.

Ulica Szerb

Na pierwszej mapie Pesztu z 1758 roku ulica Szerb (serbska) jest wskazana jako Pálos Street, będąc odniesieniem do działki zakupionej przez Zakon Paulinów we wschodnim końcu tej ulicy. Jako że mapa wskazuje także na etniczne pochodzenie mieszkańców, można łatwo zauważyć, że wiele rodzin serbskich osiedliło się w tej części miasta podczas rządów tureckich, a także zdobyło i przebudowało kościół dla ich wyznania. Jako że Zakon Paulinów został rozwiązany pod koniec XVIII wieku, nazwa Pálos wkrótce stała się przestarzała i nie była stosowana przez mieszkańców.

Klasztor Dominikanów

Dominikanie osiedlili się w Peszcie okolo 1230 roku i ufundowali klasztor Świętego Antoniego w południowej części miasta. Hipotezą jest stwierdzenie, że klasztor mógł stać na miejscu obecnego kościoła Świętego Jerzego. Zakonnicy opuścili miasto podczas panowania Ottomańskiego, a serbscy obywateli zaczęli z niego korzystać. Jako że miasto zostało poważnie zniszczone podczas bitwy w 1686 roku, kościół został przebudowany w stylu barokowym na prawosławny imienia Świętego Jerzego. W 1731 roku kościół został zburzony i ponownie odbudowany na podstawie planów Andrása Mayerhoffera.

Plac Egyetiem

Plac Egyetem był początkowo jedynie szerszą częścią ulicy Úri Street, która przecinała miasto od bramy Kecskeméti do bramy (Váczi). Obecnie używana nazwa odnosi się do Uniwersytetu ELTE University, który został tu przeniesiony pod koniec XVIII wieku. Plac może być identyfikowany dzięki Kościołowi Uniwersyteckiemu, głównemu budynkowi Uniwersytetu ELTE oraz Pałacowi Károlyiz.

Kościół uniwersytecki

Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika zakupił obszar wcześniejszego meczetu oraz sąsiadujące budynki po wygnaniu Turków w 1686 roku. Zakon założony na Węgrzech rozpoczął budowę swego kościoła w 1723 roku. Architektem nowego budynku mógł być András Mayerhoffer, jedna z najznamienitszych postaci węgierskiego baroku. Klasztor powstawał w latach 1715- 1744. Po rozwiązaniu Zakonu przez cesarza Józefa II Habsburga w 1786 roku, kościół został przejęty przez antenatów Uniwersytetu ELTE.

Pałac Károlyi

Pałac Károlyi to jeden z najważniejszych klasycystycznych budynków Budapesztu, gdzie od sześćdziesięciu lat mieści się Literackie Muzeum Petőfi. Pałac w obecnej formie został wybudowany przez Györga Károlyi w latach trzydziestych XIX wieku. Działka o wielkości około 3 akrów stanowiła dobrą okazję do stworzenia miejskiego pałacu wpisującego się w krajobraz miejski jednocześnie przypominając widokiem zamek poza miastem. Dziedziniec powstała jako ogród w formie francuskiego baroku, ale obecnie jest otwartą przestrzenią miejską jako park.

Plac Ferenciek

Plac Ferenciek otrzymał swą nazwę od Kościoła i Klasztoru Franciszkanów, które były zlokalizowane na wschodniej części od siedniu wieków. Nazwa oraz obecny sposób użytkowania są nowymi funkcjonalnościami. Pierwotnie – podobnie jak w przypadku Placu Egyetem – była to jedynie szersza część ulicy zwanej ulicą Hatvani Street. Po zmianach przestrzennych nowy plac na osi ulic Hatvani zdefiniowanej obecnie przez Pałace Klotild, dom Brudern oraz Królewską Kamienicę, otrzymał nazwę po hrabim Obecnie nazwa  Ferenciek odnosi się zarówno do miejsca naprzeciwko kościoła, ale także do szerszej otwartej przestrzeni na głównym bulwarze (ulica Kossuth).

Pałace Klotild

Dwa neobarokowe budynki zaprojektowane przez Flórisa Korba oraz Kálmána Giergla, zbudowane w latach 1899 – 1902 kształtują symboliczną oś miejską stworzoną przez Most Elżbiety oraz ulicę Kossuth. Robudowa bulwaru wymagała zburzenia części budynków miejskich w centrum miasta oraz zmiany sieci ulicznej. Zakupu pustej działki dokonała Księżna Marie Clotilde, żona Arcyksięcia Józefa Karola Austriackiego, aby wybudować pałace. Iglice dwóch wież bydunków tworzą kształt korony jej męża.

Królewska Kamienica

Królewska Kamienica została zbudowana przez Rodzinę Habsburgów poprzez spółkę funduszu królewskiego w 1897 roku. Pięciopiętrowy budynek w późnym stylu eklektycznym z dekoracjami Art Nouveau został zaprojektowany przez tych samych architektów, co Pałace Klotild: Flórisa Korba oraz Kálmána Giergla. W celu wybudowania nowej kamienicy wyburzono trzy istniejące budynki, w tym budynek Węgierskiego Sądu Najwyższego, który został przebudowany do tego celu w 1869 roku.

Biserica Franciscană

Los Franciscanii s-au stabilit în partea de est a orașului în a doua jumătate a secolului al XIII-lea. Este posibil ca mănăstirea lor să fi fost construită în jurul anului 1270. Mănăstirea ordinului mendicant proteja viața privată a călugărilor, însă biserica lor era deschisă tuturor. De asemenea, acolo au avut loc întâlniri naționale în diverse ocazii. După anul 1541 clădirea a funcționat ca o moschee sub numele de Sinan Bey și a revenit la a fi biserică catolică după expulzarea turcilor în 1686. În 1741, biserica și mănăstirea au fost reconstruite în stil baroc.

Plac Szervita

Plac Szervita jest całkiem nowym terenem miejskiej części Pesztu. Zakon Serwitów zakupił kilka działek w tym obszarze po przejęciu miasta od Turków. Na środku placu początkowo stał budynek, ale miasto pozwoliło zakonowi na przejęcie tylko pod warunkiem, że zakon nigdy działki nie sprzeda i niczego tam nie wybuduje. Jedynie możliwe było barokowej rzeźby Maryi, która została tu umieszczona przez zakon, która jest wciąż główną atrakcją trójkątnego placu.  

Kościół Świętej Anny

Servii s-au Serwici osiedlili się w miejscu obecnego Placu Szervita Square w roku 1689 wykorzystując najpierw meczet Büjük. Barokowy kościół został wybudowany w roku 1732, podczas gdy dwupiętrowy, zamknięty dziedziniec został ukończony dopiero w roku 1772. Obydwa budynki zostały poważnie zniszczone w 1849 roku podczas kanonady z Zamku w Budzie, wystrzeliwanej przez broniące się oddziały Habsburgów. Klasztor został całkowicie przebudowany w latach 1871-74 przeza József Dieschera, który zaprojektował fasadę, wyrównał okapy oraz inne linie z tymi znajdującymi się w kościele. Do 1976 roku na zachodniej stronie kościoła, gdzie znajdowały się wcześniej budynki klasztoru poważnie zniszczone podczas II wojny światowej, pojawiły się współczesne budynki biurowe.

Török Bank

Budynek Török Banku jest doskonałym przykładem stylu  Art Nouveau Style w Budapeszcie. Został zaprojektowany przez Henrika Böhma oraz Ármina Hegedűsa w 1906 roku. Dzięki dużym powierzchniom szklanym na fasadzie był kiedyś symbolem modernizmu, podczas gdy mozaikowe ściany szczytowe wykonane przez Miksa Rótha przedstawiały wielkie postacie historii węgierskiej z Patrona Hungariae (obrońcy Węgier) oraz Dziewicą Marią w centrum. Budynek został ukoronowany postacią Atlasa, który trzyma oświetloną kulę ziemską do zniszczeń, które miały miejsce podczas II wojny światowej.

Dom Rózsavölgyi

Dom Rózsavölgyi został zbudowany w 1912 roku przez rodzinę krawców Leitersdorfer i charakteryzował się różnymi funkcjami, co było widoczne na głównej fasadzie: niższe sklepy posiadały wielkie przeszklone wystawy, podczas gdy wyższe piętra z mieszkaniami nie były tak otwarte. Mimo dualnego charakteru, fasada została zaprojektowana jako jednorodna struktura z poziomym rozmieszczeniem elementów.  

Ratusz - Inwalidzi

Budynek został początkowo wybudowany jako schronienie dla 4000 kalekich żołnierzy walczących w wojnach tureckich, którzy wyzwolili Węgry z panowania ottomańskiego w ostatnich dziesięcioleciach XVII wieku. Plan zakładał wybudowanie prostokątnego bloku składającego się z 4 dziedzińców z częścią budynku pośrodku o kształcie krzyża. Pierwsza część barokowego budynku została ukończona w 1747 roku pod kierownictwem Antona Erharda Inwalidzi zostali później przeniesieni do Nagyszombat (Trnava), a wciąż niewykończony budynek stał się koszarami. W 1894 roku miasto odkupiło budynek, aby stworzyć nowy ratusz na miejsce starego, który miał być wyburzony do roku 1900.

Mury Miejskie

Miasto było opasane murem obronnym o wysokości 10 metrów, z 3 bramami oraz 8 wieżami o różnych wymiarach. Bramy otrzymały imiona zgodnie z kierunkami wychodzących ulic: Brama Kecskemét, Hatvan, Gand Vác (lub Bécs – Wiedeń), a ulice przebiegające przez bramy nosiły nazwy odpowiadające głównym kierunkom: ulice Cegléd, Hatvan i Wiedeń. Fortyfikacje nie były wybudowane w stronę Dunaju, jednakże mury miejskie były otoczone przez suchą fosę o głębokości 3 metrów i szerokości 5 metrów. Obecnie możemy odnaleźć jedynie kilka części murów miejskich, często jako piwnice zabudowań, które powstawały po obu stronach dawnych murów miejskich.

Credits

Modele zostały zbudowane i interaktywne treści zostały zebrane przez Gábor Palotás, EK Association

Modele studentów RMMT
Badanie autorstwa Ioany Cecalasan, Tektum
Projekt autorstwa Marianny Carazzai

Konsultanci z Muzeum Historycznego w Budapeszcie:
Starożytny okres (350): József Beszédes
Średniowieczny okres (1541): Eszter Kovács

 

Które miasto ma również kościół parafialny?

Granada

Edinburgh

Lublin

 

Czy chcesz dowiedzieć się więcej o miastach i ich modelowaniu?